Modré je nebe. Blue is the color of Heaven. Me encanta el azul

§130

NUMEROS ADVERBIAL es derivate de ordinales o per le suffixo adverbial normal -mente o per le desinentia -o que prende le loco del -e final de adjectivos: tertio, ultimo, etc.

Post toto, ille es primemente mi fratre e secundemente mi adversario politic.

Ecce tres possibilitates: Primo, mi opinion es absurde; secundo, mi opinion es theoricamente correcte, sed impractic; e tertio, mi opinion es tanto correcte como practic.

Exprimite in formas numeric, le adverbios numeral differe de ordinales in terminar in -o: 1mo, 2ndo, 3tio, etc. Vide §125 supra.

§131

Le FUNCTIONES DE NUMERALES differe pauco del usage anglese. Como in anglese on pote per exemplo dicer, 'capitulo tres' o 'le tertie capitulo'. Totevia, in le numeration de soveranos, contrari al usage anglese, cardinales appositive es usate excepte in le caso del prime ubi un ordinal substantivate sequente sin articulo es usate.

Napoleon III (Napoleon Tres)
Henrico LXVII de Reuss (Henrico Sexanta-Septe de Reuss)
Frederico I (Frederico Primo)
Catharina I (Catharina Prima)

§132

In DATAS, le die del mense es indicate per un cardinal. Pro le prime die, un ordinal substantivate es permissibile.

le 1 de januario (le un de januario) ...
le 12 de novembre (le dece-duo de novembre) ...

– Heri esseva le vinti-octo de februario e hodie es le vinti-novem.
– No, hodie es le prime de martio.

§133

Le HORA DE DIE es indicate secundo le modellos sequente:

Il es un.	Il es un hora.
a un ...	a un hora ...
Il es tres.	Il es tres horas.
a tres ...	a tres horas ...
dece e quarte ...	dece horas e quarte ...
dece minus quarte ...	dece horas minus quarte ...
dece e medie ...	dece horas e medie ...
dece e vinti ...	dece horas e vinti minutas ...
dece minus vinti ...	dece horas minus vinti minutas ...

§134

Nota: Le spheras de grammatica e vocabulario imbrica proque ambes se preoccupa de ille "parve parolas" que es necessari pro exprimer le relation inter le vocabulos o expressiones que constitue un enunciation complete. Iste parolas, hic pro convenientia nominate "particulas grammatic," ha functiones grammatic. Assi illos es classificate generalmente non in un proprie categoria, sed como prepositiones, conjunctiones, pronomines, adverbios, e similes.

Ab le puncto de vista de Interlingua "particulas grammatic," totevia, forma un gruppo de significantia peculiar proque lor extension international comparate con le grande majoritate de vocabulos de Interlingua es assatis restricte. Pro le majoritate del usatores de Interlingua le "particulas grammatic" constitue le unic obstaculo seriose in apprender le lingua.

Le extension restricte de internationalitate del "particulas grammatic" es debite al facto que lor equivalentes in le varie linguas national es si intimemente associate con cosas basic de structura grammatic que illos non pare haber invadite le dominio de altere linguas a grande mesura. Un parola francese como {cigarette} ha cambiate al anglese sin multe difficultate; le parola francese {sans} como usate in le anglese retene su sapor estranier post multe seculos.

Pro illustrar ulteriormente: Le parlator de un altere lingua – que nos dice un francese – pote trovar difficile comprender le enunciation anglese simple:
 Our guests started coming in right after we got back from town.

Ille es adjutate per le version:
 Our visitors began to arrive right after we returned from town.

E como un ultime recurso, il ha in plus le possibilitate que ille pote comprender le version:
 Our visitors commenced to arrive immediately after we returned from the city.

Le prime version se compone de parolas specificamente anglese. Le ultime version usa in vice, in tanto que possibile, variantes anglese de parolas international que un francese comprende proque illos occurre in su proprie lingua – in formas un pauco differente, i.e. specificamente francese.

Con un grado major o minor de artificio, il es possibile parlar e scriber qualcunque lingua occidental in vocabulos que es quasi integremente variantes national de materia representate in le vocabulario international. Sed il remane in omne casos un corpore substantial de vocabulos que resiste a iste artificio de internationalisar un lingua national. In le exemplo justo usate, iste corpore de recalcitrante vocabulos es representate con parolas como {our}, {to}, {after}, {we}, {from}, e {the}. Omne istes es particulas grammatic ben que alicunes, como {after} e {we}, combina un function grammatic con un significato clarmente palpabile.

Le Interlingua-English Dictionary (IED) include un stock multo liberal de particulas grammatic. In addition al particulas que es international secundo le definition functionante del termino in le Dictionario, il ha numerose formas que pareva compatibile con le character general del vocabulario international assi que lor inclusion poteva servir a allargar le appello e le utilitate del Dictionario.

Un lista minimal de particulas grammatic seque. Iste lista se restringe al particulas considerate indispensabile pro le operation del lingua e pote esser supplementate per material additional – specialmente expressiones con functiones grammatic – prendite del IED. Un numero de parolas que le IED lista in duo equalmente correcte formas appare in basso solmente in un alternativa. Isto non implica que le secunde es considerate minus desirabile. Le pares in question es:

alicun	alcun
aliquando	alquando
aliquanto	alquanto
alique	alco
a pena	apena
depost	depois
haber	haver
hic	ci
illac	la
illa	ella
ille	celle
jam	ja
pauc	poc
secundo	secun
semper	sempre
si non	sinon
subinde	sovente
tanto	tan
vice	vece

§135

Le THEORIA DE CONSTRUCTION DE PAROLAS se refere al section "Introduction" del Interlingua-English Dictionary, pp. xlv-xlix.¹

Le PRINCIPIO BASIC DE CONSTRUCTION PRACTIC DE PAROLAS in Interlingua es analoge. Omne le formationes nove debe clarmente esser modellate super un patrono in le vocabulario establite. Un description del patronos structural le plus commun in le vocabulario establite coincide con le prescription que governa nove formationes.

In le paragraphos sequente le typos structural le plus importante es describite, illustrate, e applicate a nove formationes sub le titulos listate infra.

(I) DERIVATION
    (A) AB SUBSTANTIVOS
        (a) PRO FORMAR SUBSTANTIVOS
        (b) PRO FORMAR ADJECTIVOS
        (c) PRO FORMAR VERBOS
    (B) AB ADJECTIVOS
        (a) PRO FORMAR SUBSTANTIVOS
        (b) PRO FORMAR ADJECTIVOS
        (c) PRO FORMAR ADVERBIOS
        (d) PRO FORMAR VERBOS
    (C) AB VERBOS

(II) COMPOSITION
    (A) PER MEDIO DE PREFIXOS
        (a) GENERAL
        (b) TECHNIC
    (B) PER MEDIO DE FORMAS COMPOSITORI

(III) DERIVATION COMPOSITE

¹ Le observationes sequente pote servir pro elucidar le problema. In un discussion de, que nos dice le verbo anglese, il es costumari prender un varietate de formationes sub le titulo de "formas finite special." Assi {interests} per exemplo es nominate le forma del tertie persona tempore presente del verbo {to interest}. Sed etiam le participios {interesting} e {interested} es tractate como formas del verbo ben que illos functiona bastante liberemente como adjectivos independente e pote etiam esser nominate derivatos. Il ha nihil improprie in isto, sed si le adjectivos {interesting} e {interested} es reguardate como formas special de {to interest}, alora il non es facile comprender proque il non pote esser permittite parlar non solmente, que nos dice, de {teaches}, {reteach}, {taught}, {teaching}, sed etiam de {teacher}, {teachings}, {teachery}, {teacherly}, {teacheress}, {school-teaching}, etc. como formas special de {to teach}.

Iste maniera satis original de reguardar "derivatos" es extrememente utile in un lingua auxiliar proque illo projecta un lumine multo clar super le principios de construer parolas libere- e autonomemente. Justo como in anglese nemo consulta un dictionario pro assecurar se si ille pote usar le forma {weighs} super le base del infinitivo {to weigh}, assi nemo – si anglese esseva un lingua auxiliar construite – deberea sentir le necessitate de consultar un dictionario ante construer vocabulos del typo {roachy} (de {roach} copiante le modello de {lousy}) o {deedlessness} (de {deedless}).

In anglese o in qualcunque altere lingua traditional, le convention e usage pone un limite impediente a iste typo de construction de vocabulos. Non es assi in Interlingua. Hic le limite es ponite per utilitate e claritate.

Le prime de iste punctos, illo de "utilitate", a pena ha necessitate de commentario ulterior. Interlingua – como qualcunque lingua traditional – pote construer grande numeros de "formas special" (o derivatos) de que on nunquam ha necessitate. Un {rainer} – pro usar un exemplo anglese – es 'un homine qui pluvia', sed pro le majoritate de gente il es un surprisa que iste parola es de facto listate in dictionarios.

Le prerequirimento de claritate duce al formulation que in le lingua auxiliar solo ille elementos formative pote esser tolerate in formationes libere e autonome que generalmente appare in omne partes del lingua con valores clarmente definibile. Si le formation anglese {mountibund} es impossibile, le ration non es que {to mount} e {-ibund} non occurre. Illos occurre. Sed {-ibund} es incapabile de formation active proque su occurrentia in {moribund} e {furibund} non revela un valor facilemente definibile.

Formationes libere debe esser si clar que il pare perfectemente logic parlar de illos como "formas special" del parola de base del qual illos es derivate.

§136

Le termino DERIVATION es usate hic pro referer al formation de vocabulos per medio de suffixos. In le derivation, le parte de discurso del formation resultante es determinate per le suffixo. Substantivos e adjectivos que consiste de thema e termination perde le termination in le processo derivational. Le termination del derivato es parte del suffixo. Terminationes in iste senso es, in le caso de substantivos e adjectivos, le vocales final -a, -e, -o, e desinentias foranee como latin -us, -um, o grec -os, -is, etc. Pro verbos, vide §146 infra.

§137

In le plus de casos, le junction de thema e affixo es un question de juxtaposition simple.

Quando le thema termina in -i e le suffixo comencia con le mesme vocal, le derivato complete es scribite con un singule -i:

rubie + -ificar → rubificar: facer rubie.

Nota que le addition de suffixos con vocales initial a themas que termina in -c pote cambiar le sono de ille consonante. Quando per derivation un originalmente dur -c (como in franc) precede -i o -e, le pronunciation cambia usualmente a un -c molle (como in Francia). Inversemente, quando un originalmente molle -c (como in cortice) per derivation precede un -a o -o, le pronunciation cambia usualmente a un -c dur (como in cortical). Nonobstante, un -c molle remane molle ante le suffixos -ada, -ata, -age, -alia, -astro, -astra e debe esser scribite -ci:

nuce + -ada → nuciada.

Similarmente un -c dur remane dur ante le suffixos -eria, -ero, -esc, -ese, -essa, -etta, -ette, -etto, -iera, -iero, -issime, -issimo e debe esser scribite -ch:

porco + -eria → porcheria: boteca de porco.

Nota que le apparente irregularitate de un exemplo como ric → ricchessa es a causa del facto que -cc es scribite -c quando illo appare in le fin de un parola.

Vocabulos que termina in -age (sia iste gruppo de sonos un suffixo o non) retene le pronunciation molle de -g (como -z in anglese {azure}) in derivatos basate super illos. Quando le suffixo comencia in -a o -o, le -g es reimplaciate per -gi:

orange + -ada → orangiada: bibita de orange;

sed

orange + -eria → orangeria: conservatorio de oranges.

§138

Substantivos es derivate AB SUBSTANTIVOS per medio del suffixos listate infra. Concernente substantivos que representa feminas, parallel a substantivos in -o que representa homines, vide §24 supra.

-ada

1. = producto facite de ...; p.ex.
 limon → limonada;

nove formation:

 persica → persicada: bibita de persica;

2. = fila/serie de ...; p.ex.
 columna → columnada: fila/serie de columnas, colonnada;

nove formation:

 fenestra → fenestrada: fila/serie de fenestras;

Nota: Pro derivatos ab verbos, vide §152.

-age

(pronunciation: -aje)

= collection de ...; p.ex.
 folio → foliage;

nove formation:

 fructo → fructage;

Nota: Scribite -agi ante -a o -o de suffixo additional. Pro derivatos ab verbos, vide §152.

-alia

= collection sin valor de ...; p.ex.
 ferro → ferralia: (partes de) materiales de ferro que non plus es usabile;

nove formation:

 papiro → papiralia: papiro o documentos sin utilitate o non plus usabile; etiam: vetule papiros, pila de papiros de travalio, etc.

-ano

1. = nativo, citatano, o habitante de ...; p.ex.
 Africa → africano;

nove formation:

 Atlanta → atlantano;

2. = lingua de ...; p.ex.
 Italia → italiano;

nove formation:

 Samoa → samoano;

3. = adherente o discipulo de ...; p.ex.
 Mohammed → mohammedano;

nove formation:

 Wesley → wesleyano; discipulo de Wesley

Nota: Usate con nomines de locos e personas. In le caso de nomines de locos que non termina in -a o -o como etiam de omne nomines de personas, le variante euphonic -iano es preferite; p.ex.
 Marte → martiano.

Le forma adjective correspondente es -an (-ian). In le sensos (1) e (3) le forma feminin es -ana (-iana). In le sensos (1) e (2) synonymo de -ese. In le sensos (1) e (3) synonymo de -ita.

-ario

I. = persona concernite con o characterisate per ...; p.ex.
 mission → missionario;

nove formation:

 ferrovia → ferroviario;

Nota: Synonymo de -ero e -ista, le quales differe de -ario in que -ero accentua affaires professional, durante que -ista suggere le preoccupation (professional o recreational) de un persona con un systema, un scientia, un arte, etc. Formas parallel in e -ario e -ero es frequentemente possibile. Le forma adjective correspondente es -ari. Le forma feminin es -aria.

II. 1. = collection de ...; p.ex.
 vocabulo → vocabulario;
 herba → herbario;

nove formationes:

 proverbio → proverbiario: collection de proverbios;
 insecto → insectario;

2. = loco que contine ...; p.ex.
 grano → granario;

nove formation:

 feno → fenario: deposito de feno;

-astro

1. = persona inferior o sin valor; p.ex.
 poeta → poetastro: poeta inferior;

nove formation:

 judice → judiciastro: judice incompetente;

2. = apparentate per remaritage del patre o del matre; p.ex.
 patre → patrastro;

Nota: Usate con substantivos que indica esseres masculin. Le feminino correspondente es -astra.

-ata

= contento de o quantitate continite in ...; p.ex.
 coclear → coclearata;

nove formation:

 calice → caliciata;

-ato

= function, stato, rango, jurisdiction, periodo de officio, o territorio de ...; p.ex.
 duce → ducato: territorio o position/rango de duce;
 novicio → noviciato: periodo de initiation;

nove formationes:

 capitano → capitanato;
 discipulo → discipulato: stato de esser un discipulo;

-eria

(pronunciation: -ería, con accento super -i)

1. = loco ubi ... es facite, fabricate, retenite, o vendite; p.ex.
 lacte → lacteria;

nove formation:

 instrumento → instrumenteria: boteca de instrumentos;

2. = arte, mestiero, o practica de laborar con ...; etiam: le producto de tal labor; p.ex.
 drappo → drapperia;

nove formation:

 arco → archeria;

3. = conducta de ... o conducta como illo de ...; p.ex.
 diabolo → diaboleria;

nove formation:

 clown → clowneria;

Nota: In le sensos (1) e (2) le forma correspondente de agente es -ero. Coincide con -ero plus -ia. Pro derivatos ab verbos, vide §152.

-ero

= uno qui labora con o commercia/negotia in ...; p.ex.
 barba → barbero;
 banca → banchero;

nove formation:

 ambulantia → ambulantiero: chauffeur de ambulantia;

Nota: Derivatos additional in -ia coincide con formationes in -eria. Adjectivos correspondente es sovente formate in -ari. Le feminino correspondente es -era. Synonymo de -ario e -ista.

-ese

1. = nativo, citatano, o habitante de ...; p.ex.
 Geneva → genevese;

nove formation:

 Salamanca → salamanchese;

2. = lingua de ...; p.ex.
 Japon → japonese;

nove formation:

 Brooklyn → brooklynese;

Nota: Nulle forma distincte pro le feminino, sed cf. le synonymos -ano, -iano. In senso (1) etiam synonymo de -ita. Identic in forma e correspondente in signification a -ese adjectival (vide §139).

-essa

1. = ... feminin; p.ex.
 tigre → tigressa;

nove formation:

 vulpe → vulpessa;

2. = sposa de ...; p.ex.
 conte → contessa;

nove formationes:

 mayor: burgomaestro → mayoressa;
 inca → inchessa: sposa del Inca;

Nota: Synonymo de -a que debe esser preferite quando le masculino termina in -o. Vide §24.

-eto

= boschetto de arbores del specie ...; p.ex.
 pino → pineto;

nove formation:

 orangiero → orangiereto;

-etto, -etta

= ... parve o minor; p.ex.
 hacha → hachetta;
 pacco → pacchetto;

nove formationes:

 boteca → botechetta: parve boteca;
 uxor → uxoretta: parve uxor;
 poeta → poetetto, poetetta: parve poeta;

Nota: Le -o e -a final exprime masculin e feminin. Quando nulle sexo es involvite, -etta es usate con substantivos in -a, -etto in omne altere casos.

-ia

I. (pronunciation: -ia, non accentuate)
= pais, provincia, o region del ...s, o nominate secundo ...; p.ex.
 arabe → Arabia;

nove formationes:

 Tocharo → Tocharia;
 Wilson → Wilsonia;

Nota: Usate con nomines de populos e personas; pro derivatos ab adjectivos, vide §141.

II. (pronunciation: -ía, con accento super -i)

1. = qualitate, stato, o jurisdiction de ...; p.ex.
 abbate → abbatia;

nove formation:

 capitano → capitania;

2. = arte, scientia, o practica, etiam profession, establimento, etc. de ...; p.ex.
 geologo → geologia;
 idolatra → idolatria;

nove formationes:

 radiotoxicologo → radiotoxicologia;
 heliolatra: adorator del sol → heliolatria: adoration del sol;
 bottinero → bottineria: mestiero o boteca de bottinero;

Nota: Usate principalmente con parolas jam composite. Coincide con -eria quando usate con formationes in -ero. Pro derivatos ab adjectivos, vide §141.

-ica

= scientia o studio de ...; p.ex.
 electron → electronica;

nove formation:

 phonema → phonemica;

Nota: Usate principalmente in formationes parallel a adjectivos in -ic (vide §139) e substantivos in -ico.

-ico

= uno qui es experte in le arte o scientia de ...; p.ex.
 historia → historico;

nove formation:

 theoria → theorico;

Nota: Usate principalmente in formationes parallel a adjectivos in -ic (vide §139).

-iera

1. = que contine, coperi, o protege ...; p.ex.
 sucro → sucriera: scutella/bassinetto a sucro;

nove formation:

 bira → biriera: latta de bira;

2. = campo, mina, petreria, etc. ubi ... cresce o es discoperite; p.ex.
 ris → risiera: campo de ris;

nove formation:

 baca → bachiera: parve terreno de bacas;

-iero

= arbore, arbusto, planta, etc. portante o producente ...s; p.ex.
 amandola → amandoliero: arbore de amandolas;

nove formation:

 corco → corchiero: arbore de corco;

Nota: Le nomines de fructos in -a sovente ha parallel nomines de arbores in -o; p.ex.

 persica-persico;
 pira-piro.

In tal casos, le formation in -iero es synonyme con illo in -o.

-il

= loco ubi ... es retenite; p.ex.
 can → canil;

nove formation:

 tauro → tauril: clausura de/pro tauros;

Nota: Usate con nomines de animales.

-ina

= substantia facite de ..., characterisante, habente/con relation a, etc. ...; p.ex.
 caseo → caseina;

nove formation:

 globulo → globulina;

Nota: Usate principalmente como suffixo technic (chimic).

-ismo

1. = stato o practica de esser un ...; p.ex.
 despota → despotismo;

nove formation:

 gigante → gigantismo;

2. = [Medicina] condition anormal resultante de excesso de ...; p.ex.
 plumbo → plumbismo: intoxication de plumbo;

nove formation:

 caffeina → caffeinismo;

3. = doctrina o practica de, o concernite con ...; p.ex.
 Calvin → calvinismo;

nove formation:

 Tito → titoismo;

4. = alique characteristic de ..., o del lingua de ...; p.ex.
 hellen → hellenismo;

nove formation:

 Brooklyn → brooklynismo;

Nota: Frequentemente parallel a substantivos in -ista e a verbos in -isar e subjecte a interpretation como derivato de -isar con le signification: action, processo, practica, etc. de ...isar. Pro derivatos ab adjectivos, vide §141.

-ista

1. = uno qui practica le arte o scientia de ...; p.ex.
 biologia → biologista;
 tympano → tympanista: percussionista;

nove formationes:

 radiographia: photographia de radio-x
  → radiographista: photographo de radio-x;
 saxophono → saxophonista;

2. = adherente del doctrina de ...; p.ex.
 Calvin → calvinista;
 evolution → evolutionista;

nove formation:

 Cesare → cesarista;
 collaboration → collaborationista;

Nota: Frequentemente parallel a substantivos in -ismo e verbos in -isar e subjecte a interpretation como derivato de -isar con le signification: uno qui ...isa o crede in ...isar. In senso (1) synonymo de -ario e -ero. Pro derivatos ab adjectivos, vide §141.

-ita

1. = habitante, citatano, o nativo de ...; p.ex.
 Neapole → neapolita;

nove formation:

 Brooklyn → brooklynita;

2. = membro, adherente, o partisano de ...; p.ex.
 Jacobo → jacobita;

nove formation:

 Truman → trumanita;

Nota: Nulle distinction in forma de masculin e feminin, sed cf. le synonymos -ano, -iano. In senso (1) etiam synonymo de -ese.

-ite

= rocca o altere mineral que contine ..., resimila ...,
es characterisate per ..., ha relation a ...; p.ex.
 ligno → lignite;
 meteoro → meteorite;

nove formation:

 Wyoming → wyomingite;

Nota: Usate principalmente in terminos technic (mineralogic).

-itis

= maladia inflammatori de ...; p.ex.
 appendice → appendicitis;

nove formation:

 esophago → esophagitis;

Nota: Usate con nomines de partes del corpore, principalmente in terminos technic (medic).

-oide

= alique como, o formate como ...; p.ex.
 anthropo- → anthropoide;
 globo → globoide;

nove formationes:

 entomo- → entomoide;
 disco → discoide;

Nota: Usate principalmente in terminos technic. Frequentemente a considerar como forma substantivate de adjectivos in -oide.

-osis

= anormal o morbose condition, stato, o processo de ...; causate per ...; characterisate per ...; p.ex.
 neuro- → neurosis;
 tuberculo → tuberculosis;
 

nove formation:

 halito → halitosis;

Nota: Usate principalmente in parolas technic (medic). Le adjectivos correspondente es formate in -otic.

§139

ADJECTIVOS es derivate AB SUBSTANTIVOS per medio del suffixos listate infra. Concernente le uso de substantivos in apposition con functiones quasi-adjectival, vide §30 supra.

-al

= pertinente a ..., characteristic de ..., etc.; p.ex.
 natura → natural;

nove formation:

 veneno → venenal: de veneno;

Nota: Suffixo adjectival le plus general e non specific. Le variante -ar es preferite con substantivos que contine -l; p.ex.
 bussola → bussolar: (del) bussola.

Le typo interrogatorial pote esser interpretate como un derivato de interrogatorio o (con le variante suffixal -ial) de interrogator. In patronos de iste sorta le variante -ial es preferite.

-an

= pertinente a ...; specialmente, native de ...; p.ex.
 urbe → urban;
 Mohammed → mohammedan;
 Africa → african;

nove formationes:

 Tolstoi → tolstoian;
 Asia → asian;

Nota: Usate con nomines de locos e personas. In le caso de nomines de locos que non termina in -a o -o como etiam de omne nomines de personas, le variante euphonic -ian es preferite; p.ex.
 Zamenhof → zamenhofian; sed etiam
 Canada → canadian.

Le forma substantive correspondente es -ano (-iano).

-ari

= pertinente a ..., consistente de ..., etc.; p.ex.
 legenda → legendari;
 fragmento → fragmentari;

nove formation:

 vestimento → vestimentari;

Nota: Functiona como adjectivo correspondente a substantivos in -ario, -ero, e -iero. Le variantes -er e -ier pote esser usate pro corresponder a substantivos in -ero e -iero, respectivemente.

-ate

= habente un ... o ...s; p.ex.
 barba → barbate;
 vertebra → vertebrate;

nove formation:

 anello → anellate;

Nota: Coincide con le participio passate, in uso adjectival, de verbos in -ar, p.ex.
 anellar → anellate.

-esc

1. = como, similar a, o characteristic de ...; p.ex.
 gigante → gigantesc;

nove formation:

 elephante → elephantesc: como un elephante;

2. = in le maniera o stilo de ...; p.ex.
 arabe → arabesc;

nove formation:

 Chopin → chopinesc;

-ese

= pertinente a ...; specialmente, native de ..., (proveniente) de ...; p.ex.
 China → chinese;

nove formation:

 Ural → uralese;

Nota: Usate con nomines de locos. Pro substantivos in -ese, vide §138 supra.

-ic

= de, pertinente a ..., characterisate per ...; p.ex.
 cubo → cubic;
 nostalgia → nostalgic;

nove formation:

 Bosporo → bosporic: del Bosporo;

-ifere

= portante, producente, rendente; p.ex.
 cono → conifere;
 carbon → carbonifere;

nove formation:

 fungo → fungifere: portante fungo;

-ific

= facente, causante ...; p.ex.
 pace → pacific;

nove formation:

 lumine → luminific: producente lumine;

-in

= de, pertinente a, etc. ...; p.ex.
 alcali [Chimia] → alcalin;
 can → canin;

nove formation:

 mure → murin: de mure;

Nota: Usate particularmente con nomines de animales. Le formas substantivate -ino, -ina pote esser usate pro designar prole animal.

-ista

= pertinente a ...ismo o ...istas; p.ex.
 evolution → evolutionista: de evolution;

nove formation:

 inflation → inflationista;

Nota: Non distincte de substantivos in -ista usate in apposition.

-oide

= como ..., o formate como ...; p.ex.
 negro → negroide;

nove formation:

 disco → discoide;

Nota: Usate principalmente in terminos technic. Pote esser substantivate sin cambiar le forma.

-ose

= habente, abundante in ...; characterisate per ...; p.ex.
 joco → jocose;
 religion → religiose;

nove formation:

 incendio → incendiose: abundante in focos destructive;

Nota: -ion plus -ose → -iose.

-otic

= pertinente a ...osis; p.ex.
 neurosis → neurotic;

nove formation:

 thrombosis → thrombotic;

Nota: Usate in terminos technic (medic) correspondente a (e derivate del base de) substantivos in -osis.

§140

VERBOS es derivate AB SUBSTANTIVOS E ADJECTIVOS per medio del desinentia verbal simple -ar o su formas composite -ificar e -isar (-ficar e -sar post -i). Le distinction de signification in verbos derivate de iste tres typos es plus difficile a definir que sentir.

Pro nove formationes, le punctos sequente es a tener in mente: Le desinentia -ar pote esser dicite haber nulle significantia in se; illo mermente indica le natura verbal del derivato. Le signification specific associate con le natura verbal pote esser clarificate per altere factores. Pro illustrar: que guantar (de guanto) probabilemente non suggere le idea de 'render como guanto' (per le modello de acierar [render como aciero] de 'aciero'), o 'batter con un guanto' (per le modello de martellar [batter con un martello] de martello) non es a causa de alicun signification de -ar, sed es simplemente un question de senso commun. Nove formationes in -ar obtene lor signification specific per contexto, senso commun, e sovente etiam per le uso simultanee de un prefixo, como per exemplo in afratrar (de fratre), ubi a- suggere approximation assi que le verbo significara 'facer un fratre o fratres de', o in invinagrar (de vinagre), ubi le prefixo suggere immersion assi que le verbo significara 'adder vinagre'.

Le signification suggerite per formationes verbal in -ificar es illo de cambiar un cosa in alique que illo non esseva antea. In un de su aspectos, le suffixo -isar suggere similemente le idea de facer, sed plus tosto in le senso que un cosa es facite assumer un nove stato sin perder su identitate previe. Assi petrificar suggere un action que cambia in petra alique que esseva alique altere, durante que vaporisar suggere que un substantia le qual non cambia su identitate es transformate in vapor. In nove formationes, le distinction deberea esser clarmente observate. Per exemplo, papirificar [converter in papiro] (de papiro) poterea haber 'ligno' como su objecto, durante que papirisar [facer in papiro] possibilemente refererea al 'cortice' de un arbore que remane lo que illo esseva, sed comencia haber le apparentia de papiro.

-ar

1. = facer uso de ...; applicar, dar, etc. ... (a); p.ex.
 vulnere → vulnerar;

nove formation:

 anello → anellar: applicar o dar un anello a;
 garage → garagiar: mantener o poner in un garage;

2. = render ..., facer ..., etc.; p.ex.
 sic → siccar: facer sic;

nove formation:

 folle → follar: facer alicuno/alique folle;

Nota: Concernente verbos composite formate con prefixos e -ar, vide supra e §§155, 163.

-ificar

= facer, render ...; converter in ...; p.ex.
 ample → amplificar;
 petra → petrificar;

nove formationes:

 grasse → grassificar;
 glacie → glacificar: converter in glacie;

Nota: Quando applicate a substantivos, -ificar pote esser interpretate como suffixo adjectival -ific plus -ar; p.ex.
 pace + -ificar → pacificar, o
 pacific + -ar → pacificar

-isar

1. = cambiar in ...; p.ex.
 pulvere → pulverisar;

nove formation:

 emulsion → emulsionisar;

2. = applicar ...; facer uso (del principios) de ..., etc.; p.ex.
 Pasteur → pasteurisar;

nove formation:

 collodio → collodisar;

3. = render ..., facer ...; p.ex.
 american → americanisar;

nove formation:

 minime → minimisar;

Nota: Substantivos in -ismo e -ista pote sovente esser interpretate como derivate ab verbos in -isar, e non ab substantivos o adjectivos basic.

§141

SUBSTANTIVOS es derivate AB ADJECTIVOS per medio del suffixos listate infra. Concernente adjectivos usate como pronomines o substantivos, vide §§40-41 supra.

-essa

= stato o qualitate de esser ...; p.ex.
 polite → politessa;
 ric → ricchessa;

nove formation:

 apte → aptessa;

-ia

1. (pronunciation: -ia, non accentuate)
= stato o qualitate de esser ...; p.ex.
 efficace → efficacia;

nove formation:

 felice → felicia;
 fraudulente → fraudulentia;

Nota: Usate principalmente con adjectivos in -nte. Le combination -ntia coincide con le suffixo postverbal substantive -ntia. Vide §148 sub -antia.

2. (pronunciation: -ía, con accento super -i)
= stato o qualitate de esser ...; p.ex.
 zelose → zelosia;

nove formation:

 brachycephale → brachycephalia;

Nota: Usate principalmente con compositos technic.

-ismo

1. = stato o qualitate de esser ...; p.ex.
 provincial → provincialismo;

nove formation:

 brutal → brutalismo;

2. = doctrina o practica concernite con lo que es ...; p.ex.
 social → socialismo;

nove formation:

 atonal [Musica] → atonalismo [Musica];

3. = alique characteristic del gente ... o de lor lingua; p.ex.
 german → germanismo;

nove formation:

 polynesian → polynesianismo;

Nota: Pro derivatos ab substantivos, vide §138.

-ista

= adherente del doctrina o practica concernite con lo que es ...; p.ex.
 social → socialista;

nove formation:

 atonal [Musica] → atonalista [Musica]: adherente de atonalismo;

Nota: Pro derivatos ab substantivos, vide §138.

-itate

= stato o qualitate de esser ...; p.ex.
 regular → regularitate;

nove formation:

 cohesive → cohesivitate;

Nota: Synonymo de -itude, sed es preferite quando le base es jam un derivato. In derivation additional (non recommendate pro uso active), -itate appare como -it- ante le suffixos comenciante con a; p.ex.
 autoritate + -ari → autoritari.

-itude

= stato o qualitate de esser ...; p.ex.
 certe → certitude;

nove formation:

 emerite → emeritude: stato emerite;

Nota: Synonymo de -itate. Extendite a -itudin- in derivation additional; p.ex.
 latitude → latitudinal.

§142

Le derivation active de ADJECTIVOS AB ADJECTIVOS es limitate al uso de un suffixo diminutive e le formation de superlativos absolute in -issime tractate in §36 supra. Nota que omne substantivo in -ista pote functionar como un adjectivo. P.ex.
 socialista (subst): socialista (adj) = socialistic.

-ette

= aliquanto, un pauco ..., bastante, satis ...; p.ex.
 belle → bellette;

nove formation :

 blanc → blanchette;

§143

Concernente le formation de ADVERBIOS DERIVATE ab adjectivos, vide §§45-47 supra.

§144

Le derivation de VERBOS AB ADJECTIVOS es completemente parallel a illo de verbos ab substantivos. Vide §140 supra.

§145

Le suffixos usate in DERIVAR NOVE VOCABULOS AB VERBOS es generalmente connectite al thema verbal per medio de elementos transitional le quales non es le mesme pro omne verbos ni pro omne suffixos.

Il es costumari citar le elementos transitional como parte del suffixos postverbal con le resultato que illos practicamente omnes appare sub plure formas variante (como -ation, -ition, -ion, etc.) Exceptiones es le suffixos constante -ada, -age, e -eria. Con omne formas variabile reducite a lor portion non-variabile, le suffixos postverbal es:

-ada, -age, -eria, -nte, -ntia, -mento, -bile;
-ion, -ive, -ura, -or, -ori, -orio, -e.

§146

Il pote esser dicite que omne verbo ha duo formas distincte sub le quales illo pote entrar in un derivato de suffixo postverbal. Le prime de iste formas o themas combinatori es sempre le infinitivo minus le desinentias infinitive -ar, -er, o -ir. Le suffixos que se combina con iste thema es -ada, -age, -eria, -nte, -ntia, -mento, -bile. Le ultime quatro de istes require un "elemento transitional." In le caso de verbos in -ar, illo es sempre -a; in le caso de verbos in -er, illo es -i pro -mento e -bile, e -e pro -nte e -ntia; in le caso de verbos in -ir, illo es -i pro -mento e -bile, e -ie pro -nte e -ntia. Pro illustrationes, vide §152.

§147

Assi le formas complete del suffixos postverbal que se combina con le infinitivo minus le desinentia infinitive (prime thema) es:

suffixo	(-ar)	(-er)	(-ir)
-ada	-ada	-ada	-ada
-age	-age	-age	-age
-eria	-eria	-eria	-eria
-nte	-ante	-ente	-iente
-ntia	-antia	-entia	-ientia
-mento	-amento	-imento	-imento
-bile	-abile	-ibile	-ibile

Sub iste formas le suffixos individual es tractate infra. Nota que -ante e su variantes es participios presente e como tales es tractate in §94 supra.

§148

Le secunde forma o thema combinatori es o irregular – in qual caso illo es listate in le Interlingua-English Dictionary (vide, per exemplo, sub figer, verter, cognoscer, etc.)¹ – o resulta del prime thema per le addition de -at in le caso de verbos in -ar, o -it in le caso de verbos in -er e -ir. Le suffixos que se combina con le secunde thema es: -ion, -ive, -ura, -or, -ori, -orio, -e.

§149

Per ligar le elementos -at e -it con le suffixos listate, un exposition de formas resulta in le qual le distinction inter le prime e secunde thema debe esser mantenite solo pro verbos con un secunde thema irregular. Le formas es:

Verbos regular (addite al prime thema)				Verbos irregular (addite al secunde thema)
	(-ar)		(-er, -ir)		(-ar, -er, -ir)
	-ation		-ition		-ion
	-ative		-itive		-ive
	-atura		-itura		-ura
	-ator		-itor		-or
	-atori		-itori		-ori
	-atorio		-itorio		-orio
	-ate		-ite		-e

§150

Nota: Omne verbos pote esser tractate como regular con le resultato de duplettos como

 facer (fac-/fact-) → factor o facitor;

 tender (tend-/tens-) → tenditor o tensor: uno qui tende; etc.

In nove formationes le variante regular es generalmente preferite. Le suffixo -ate e su variantes forma adjectivos participial como tractate in §95 supra. Le suffixo -bile, que se combina regularmente con le prime thema, es ligate al secunde thema irregular quando illo termina in -pt, -st, -s, -ss, o -x.

§151

Concernente le uso del formas infinitive complete como substantivos, vide §83 supra.

¹Pro un exposition descriptive de secunde themas irregular, vide Appendice 1. – Un systema collateral de tractar themas irregular – que es a adoptar o rejectar systematicamente, sed non a miscer casualmente con le systema delineate in le texto – se basa super un quadruple in loco de un triple gruppamento de verbos. Le gruppos con infinitivos in -ar e -ir remane inalterate. Le gruppo de verbos listate in le Interlingua-English Dictionary con infinitivos terminante in -er es subdividite in (a) infinitivos que remane inalterate, (b) infinitivos in -ere que non es accentuate.

Le gruppo de verbos con infinitivos in -ere non-accentuate coincide quasi completemente con ille verbos que es listate in le Interlingua-English Dictionary (e describite in Appendice 1) como habente infinitivos in -er e un secunde thema irregular. Quando iste systema es adoptate, il seque (con le duo modificationes date infra) que tote le verbos in -ere ha secunde themas irregular. Pro establir le nove gruppo complete de verbos in -ere, illo debe (a) esser facite includer un numero de verbos que es listate in le Dictionario sin un secunde thema irregular, e (b) esser reducite per alicun verbos que jam appare in le Dictionario con un thema irregular.

(a) Le gruppo de verbos in -ere include le verbos sequente que non ha secunde themas irregular:

addere, appetere, arguere, congruere; incumbere, e succumbere; edere [mangiar], edere [editar], essere, fremere, furere, lambere, molere, perdere, petere, rendere, strepere, tremere, vergere, vivere,

e lor compositos.

(b) Le gruppo de verbos in -ere non include le verbos sequente que ha secunde themas irregular:

censer, compler, deler, docer; adherer, coherer, e inherer; indulger, luger, miscer, morder, mover, mulger, pender, posseder, rider, seder; assider, dissider, presider, resider, subsider, e obsider; sorber, sponder, suader, tener, tonder, torquer, torrer, vider,

e lor compositos.

In reguardo de omne derivatos, le verbos in -ere non-accentuate seque le patrono describite in le texto pro verbos in -er accentuate. Omne le participios passate in -ite (sia de verbos in -er o -ere) es accentuate super le tertie syllaba ab le fin e non es afficite per le orthographia collateral discutite in §15h supra.

 

 

→ Interlingua 5